Hesperian Health Guides
Sa fanm pi bezwen
Kontni yo
Repo Ak Egzèsis
Se pou n travay ansanm ak kominote a pou n diminye chay travay fanm. Recho ki pa boule anpil chabon menm jan ak sous dlo ki nan lokalite a amelyore lavi tout moun.
Repo
Pifò medam yo oblije travay anpil nan kesyon kwit manje, bwote dlo, ranmase bwa, pou fanmi yo ka debat ak lavi a. Konsa tou, lè yon fanm blije kite lakay li pou l al travay deyò, jounen travay li vin doub. Li gen dwa travay tout lajounen nan faktori, nan biwo oubyen nan plantasyon, men pita, lè l tounen lakay, fòk li fè dezyèm dyòb la - fòk li pran swen fanmi an. Tout travay pete fyèl sa yo ka lakòz medam yo soufri ak fatig nan tout kò yo, malnitrisyon ak lòt maladi, paske yo pa ka jwenn tan pou yo pran repo, epi anpil fwa, yo pa ka jwenn ase manje pou yo nouri kò yo.
Chay travay yon fanm ka vin pi piti, si moun nan fanmi an ba l kout men nan travay kay la. Medam yo tou ka òganize yo pou youn ede lòt nan travay kwit manje, lesiv, chèche dlo ak bwa (oubyen sou fòm konbit, oubyen yon fason pou, tanzantan, gen fanm ki ap fè larelèv, lè lòt fanm fin travay). Kit yon fanm ap travay pou lajan, kit li pa p travay pou lajan, l ap toujou bezwen moun ba l kout men ak timoun yo. Gen kèk fanm ki rive òganize krèch, kote yon fanm dakò pou l pran swen tout timoun yo, pou lòt medam yo ka al travay. Medam ki al travay yo kotize pou yo peye fanm ki rete ak timoun yo. Yo konn sèvi ak yon lòt teknik tou. Paregzanp, si semèn sa a, se Antwanèt ki rete ak timoun yo, lòt semèn, se Janèt ki ap rete avè yo jouk chak fanm fè kou pa l.
Lè yon fanm ansent, li bezwen plis repo toujou. Li gen dwa eksplike fanmi li poukisa li dwe pran repo. Konsa, l ap ka mande yo ba l plis kout men.
Egzèsis
Pifò fanm fè bon kou egzèsis nan travay y ap fè chak jou. Men si yon fanm ap fè yon travay ki pa pèmèt li fè anpil mouvman - paregzanp, si l chita oubyen si l kanpe tout lajounen nan faktori oubyen nan yon biwo -, fòk li eseye mache epi detire kò l chak jou. Sa ap pèmèt kè l, poumon l, tankou zo l yo rete anfòm.
Egzamen medikal tanzantan
 |
Pou anpil MST ak anpil kansè, sentóm yo pa p parèt klè, toutotan maladi a poko grav anpil. Lè sa a tou, li gen dwa twò ta pou n jwenn tretman.
Menm si l santi l anfòm, yon fanm dwe fè yon travayè sante egzamine sistèm repwodiksyon l (tout pati nan kò l ki patisipe nan kesyon fè pitit), chak 3 a 5 an. Nan konsiltasyon sa a, travayè sante a dwe egzamine basen fanm nan ak tete l; li dwe chèche konnen si fanm nan pa fè anemi epitou li dwe teste si fanm nan pa gen yon MST, sitou si fanm sa a se youn pami fanm sila yo ki gen plis chans pou yo ranmase yon MST. Li ka fè yon Pap test tou (n ap bay eksplikasyon pi ba a) oubyen yon tès ki pou montre si fanm nan gen kansè nan kòl matris li. Tès sa yo enpòtan sitou pou fanm ki gen plis pase 35 lane, paske, depi laj ap antre sou yon fanm, li vin gen plis chans pou l trape kansè nan kòl matris (sètadi nan ouvèti matris la).
Men tout sa yon travayè sante gen pou l fè, lè l ap egzamine basen an:
- Travayè sante a ap gade si, sou deyò, vajen an pa anfle, si l pa gen bouton, si l pa blese, oubyen ankò si l pa chanje koulè.
- An jeneral, travayè sante a ap foure yon aparèy ki rele espekilòm nan vajen an. Espekilòm nan se yon aparèy ki fèt swa ak metal, swa ak plastik. Li fè vajen an rete ouvè. Konsa, travayè sante a ka gade byen, devan kòm dèyè, agoch tankou adwat, si pa gen anyen ki anfle, si pa gen ankenn ti bouton, ankenn ti blese, ankenn sekresyon ki pa nòmal. Espekilòm nan ap pèmèt travayè sante a fè menm bagay la pou kòl matris la. Ou ka santi aparèy la peze sou vajen an lejèman. Ou ka santi l jennen w tou. Men ou pa dwe gen ankenn doulè. W ap santi w pi alèz, si w lache kò w epi si blad pipi w vid.
- Si gen laboratwa nan klinik lan, travayè sante a ap fè yon Pap test, pou l wè si w pa gen kansè, ansanm ak lòt tès pou MST yo, si sa nesesè. Pou Pap test la, travayè sante a ap grate kèk selil nan kòl matris la. Ou pa p santi ankenn doulè. W ap annik santi yon bagay ki ap mache andedan w. Selil yo retire yo, y ap egzamine yo nan laboratwa pou yo wè si w pa gen kansè. Prèske toujou gen gerizon pou yon kansè yo dekouvri bonè, depi yo trete l san pèdi tan.
- Lè travayè sante a fin wete espekilòm nan nan vajen ou, l ap mete yon gan plastik nan men l. L ap foure 2 dwèt andedan vajen an epi, ak lòt men an, l ap peze anba ti vant ou. Konsa l ap ka wè si pa gen pwoblèm nan gwosè, fòm ak plas matris ou, twonp yo ak ovè yo. An prensip, ou pa dwe santi doulè. Si w santi doulè, fòk ou di travayè sante a sa. Se, petèt, paske w gen yon pwoblèm.
- Pou kèk pwoblèm, travayè sante a gen dwa bezwen fè yon touche rektal (rektòm = dèyè). L ap foure yon dwèt nan twou dèyè w, yon dwèt nan vajen ou. Konsa, l ap ka jwenn plis enfòmasyon sou pwoblèm ou ka genyen nan vajen, nan matris, nan twonp Falòp yo ak nan ovè yo.
Plis pwoteksyon nan kontak seksyèl yo
Jounen jodi a, SIDA se youn nan maladi ki touye plis fanm.
Lè yon fanm pran abitid antre nan kontak seksyèl san l pa pwoteje tèt li, oubyen ankò, lè l kouche ak anpil gason, li gen plis chans pou l trape VIH/SIDA tankou lòt MST yo. Yon MST ki pa trete ka lakòz esterilite, gwosès nan twonp ak fos kouch. Yon fanm ki kouche ak anpil gason pi vit trape maladi enflamasyon nan basen ak kansè. Pou yon fanm anpeche l gen tout pwoblèm sa yo, se plis pwoteksyon pou l mete nan kontak seksyèl yo.
Planin familyal
Yon fanm ki jèn anpil dwe fè planin pou l ka tann kò l fin devlope nèt, anvan l fè pitit. Apre sa, lè l fin fè premye pitit li, li dwe tann 2 zan oubyen plis apre chak gwosès, anvan l fè lòt pitit. Metòd sa a ki rele “espasman gwosès” pèmèt kò fanm nan fin refè nèt apre chak gwosès epi li bay timoun yo tan pou yo fin tete. Fanm nan gen dwa deside pa fè pitit ankò, lè l fin gen kantite timoun li te vle.
| Pou manman tankou pitit ka gen sante, l ap pi bon si n pa fè: | |||
 |
 |  |  |
| pitit twò bonè, | pitit twò ta, | twòp pitit, | pitit youn sou lòt pre |
Bon jan swen sante pandan gwosès ak akouchman
Anpil fanm konn refize chèche swen, lè yo ansent, poutèt yo pa santi yo malad. Men lè yon fanm santi l byen, sa pa vle di pa gen pwoblèm. Anpil nan pwoblèm gwosès ak pwoblèm akouchman yo, tankou pwoblèm tansyon ki wo, pwoblèm tibebe ki nan move pozisyon, gen dwa pa bay ankenn siy. Yon fanm dwe al pran swen prenatal (anvan akouchman) tanzantan, pou yon fanm saj oubyen yon travayè sante espesyalize egzamine kò yo, pou wè si gwosès la ap devlope nòmalman. Bon jan swen prenatal ka anpeche pwoblèm yo tounen pongongon ki ka mete lavi fanm nan ak lavi tibebe a an danje.
Plis enfòmasyon
akouchmanPlis enfòmasyon
egzèsis kontraksyon nan vajen
Planin familyal ak bon jan swen pandan gwosès ka anpeche:
Matris nou tonbe (pwolaps). Si yon fanm te konn ansent souvan, si travay akouchman an te konn twò long, oubyen ankò, si l te konn kòmanse pouse twò bonè lè l ap akouche, misk ak ligaman sila yo ki soutni matris la ka vin fèb. Lè sa rive, matris la ka desann li ka menm parèt nan vajen an. Yo rele sa “pwolaps”.
Siy:
- lè pipi ap koule sou nou
- nan ka ki grav anpil yo, kòl matris la ka menm parèt nan fant vajen nanin severe cases, the cervix can be seen at the opening of the vagina
Prevansyon:
- Apre chak akouchman, tann 2 lane anvan nou fè lòt pitit.
- Pandan akouchman an, pa pouse toutotan kòl matris la pa fin ouvri nèt, toutotan nou pa ko santi yon gwo bezwen pou n pouse. Pa janm kite ankenn moun peze matris nou, pou fòse timoun nan soti pi vit.
Pipi koule soti san kontwòl nan vajen nou (FVV). Lè tèt yon tibebe peze twò fò sou klwazon andedan vajen nou, materyèl ki fè klwazon sa yo (tisi) ka donmaje. Pipi ak tata gen dwa koule soti nan vajen an.
Prevansyon - Fòk tout fanm:
- tann kò yo fin devlope nèt anvan yo kòmanse fè pitit.
- rete veyatif sou pwoblèm akouchman k ap dire twò lontan yo.
- tann pou pi piti 2 lane apre chak akouchman anvan yo fè lòt pitit, pou misk yo ka gen tan vin djanm.
Yon fanm dwe egzamine tete l chak mwa, menm lè li fin rete (menopoz).
Egzamine tete n tanzantan
Si akòz yon enfimite, yon fanm gen pwoblèm pou l egzamine tete l, li gen dwa mande yon lòt moun fè sa pou li. Men fòk se yon moun li fè konfyans.
Pifò fanm konn gen ti boul nan tete yo. Ti boul sa yo konn chanje gwosè ak fòm anvan règ yo, pandan règ yo epi apre règ yo. Chak mwa, lè règ la pral vini, ti boul yo gen dwa sansib anpil. Kèk fwa - men sa pa rive souvan-, yon ti boul ki rete la tennfas kapab se yon siy kansè nan tete.
An jeneral, yon fanm ka dekouvri yon kansè nan tete pou kont li, si l aprann kijan pou l egzamine tete l. Si l egzamine tete l yon fwa chak mwa, l ap fin abitye ak eta nòmal tete a. Konsa, fanm nan ap pi vit rekonèt lè gen yon pwoblèm.
Kijan pou w egzamine tete w
Kisa pou w fè, si w dekouvri yon boul nan tete w
Si boul la lis oubyen mou tankou yon ti moso kawotchou, glise anba dwèt ou, lè w peze l, ou pa bezwen pè. Men si l di, si l gen douk epi li pa fè w mal, fòk ou rete veyatif sitou si boul sa a parèt nan yon sèl tete epi l pa bringding, lè w peze l. Kouri al wè yon travayè sante, si boul la toujou la, apre règ ou. Gen dwa se yon siy kansè. Fòk ou chèche konkou doktè tou, si tete a ap bay yon likid ki pòtre ak san oubyen ak pi.