Hesperian Health Guides
Ann travay pou chanjman
SanteWiki > Kote Fanm Pa Jwenn Doktè > Chapit 1: Sante fanm konsène tout kominote a > Ann travay pou chanjman
Kontni yo
Se bondye k te vle l konsa
Se jan soyete yo òganize ki fòse pifò medam yo viv nan malsite epi san lasante. Men sosyete yo ta ka òganize yon lòt jan, kote lasante t ap gen plis chans pou l fè 2 pwen sou maladi.
Kòm nou jwenn rezon ki fè pa gen sante nan nivo fanmi, nan nivo kominote a ak nan nivo nasyonal, chanjman dwe fèt nan 3 nivo sa yo pou fanm ka gen chans fè sante yo vin miyò.
Travay pou chanjman nan fanmi ou
W ap ka amelyore sante w, lè w chèche konnen pwoblèm sante ki konn frape medam yo, lè w fè chanjman nan fason w ap viv, lè w ankouraje fanmi ou chanje fason l ap viv. Pale ak mari w sou sa nou tou 2 bezwen pou n ka viv pi an sante. Pa bliye koze pwotèj nan relasyon seksyèl yo ansanm ak kesyon “youn ede lòt” nan travay lakay la. Ou ka travay tou pou w amelyore sante ak avni timoun yo. Men kèk lide:
Bay timoun yo levasyon pou yon mond ki miyò
Se jan nou leve timoun yo, depi yo fèt, ki fè yo gen tèl ou tèl kwayans ak tèl ou tèl konpòtman lè yo vin granmoun.
Kòm manman, men sa nou montre timoun yo chak jou nan lavi yo:
- Grangou pitit fi ak grangou manman yo gen mwens enpòtans pase pa pitit gason ak mari yo.
- Lè se pitit gason nou sèlman nou voye lekòl, n ap aprann timoun yo fanm pa merite tout opòtinite edikasyon ba yon sitwayen.
- Lè nou aprann timoun yo vyolans se fòs gason, n ap fòme yon seri lwijanboje.
- Lè nou pa denonse kraze brize k ap fèt nan vwazinaj, n ap aprann timoun yo li nòmal pou yon papa bimen madanm li ansanm ak tout timoun yo.
- Kòm manman, nou gen pouvwa pou n fè timoun yo grandi ak tèl pèsonalite oubyen tèl lòt pèsonalite:
- Nou ka aprann pitit gason nou vin janti, vin gen bon kè; konsa, lè yo gran, y ap tounen de mari, papa ak frè ki janti e ki gen bon kè.
- Nou ka aprann pitit fi nou yo bay tèt yo valè; konsa y ap egzije lòt moun ba yo valè.
- Nou ka aprann pitit gason nou patisipe ak fyète nan travay nan kay, konsa sè yo, madanm yo ak pitit fi yo p ap gen pou yo bourike pou kont yo, tout lasent jounen.
- Nou ka aprann pitit gason n respekte tout fanm. Nou ka leve yo tout, pou lè yo gran yo ka pran reskonsablite yo nan kesyon relasyon seksyèl la.
Se vre, nou ka bay pitit nou levasyon pou yon mond ki miyò
Travay pou chanje kominote a
Paske reyalite sosyal la pa frape fanm ak gason menm jan, pou yon menm pwoblèm sante, nou gen dwa bezwen 2 solisyon, youn pou fanm, youn pou gason.
W ap ka amelyore sante w ansanm ak sante lòt fanm nan kominote a, lè w fè yo konnen liv sa a, lè w fè ti chita tande ak yo sou pwoblèm sante fanm.
Li gen dwa difisil pou yon moun pale ak lòt moun. Anpil fwa, medam yo santi yo wont (paregzanp, nan kozman sou pati nan kò yo) oubyen yo konn gen laperèz akòz sa lòt moun pral di. Men se sèlman nan chita tande nou ka rive konprann pwoblèm sante yo epi dekouvri ki sa ki lakòz yo. Anpil fwa, w ap sezi wè fanm ki anfas ou a gen menm tèt chaje avè w sou menm pwoblèm yo e li byen kontan fouye zo nan kalalou ansanm ak ou.
Ou ka fòme yon ti gwoup fanm pou w òganize diskisyon sou pwoblèm sante nan kominote a. Eseye envite fanm ki byen ak zanmi w, vwazin ou yo ansanm ak fanm ki nan travay ou. Yon fwa nou fin wè yon pwoblèm sante ki frape anpil fanm, l ap pi enteresan pou n òganize lòt reyinyon kote n ap envite lòt moun pou n pale de pwoblèm nan epi vin konnen plis bagay sou sa. Nan chak reyinyon, fòk nou brase lide sou manman rezon ki lakòz pwoblèm sa yo epi chèche wè ki chanjman nou dwe fè nan fanmi nou ak nan kominote a. Nap wè ki jan pou nou kalkile epi kijan pou nou òganize aksyon nou pou nou chanje kominote a.
|
Chèche kijan nou ka asosye gason yo menm jan ak medam yo nan tout diskisyon sou kesyon sante fanm. Pale sou kesyon pwoblèm sante fanm ak gason ka parèt yon ti jan difisil, paske fanm pa abitye pale koze konsa ak gason (se sa yo rele yon tabou). Se “sekrè fanm”. Men, kòm gason anpil fwa gen plis pouvwa, yo ka bay gwo kout men. Chèche nèg ki vle pote kole ak fanm, nèg ki ka bay ti gason yo bon egzanp oubyen nèg ki trete medam yo menm jan yo trete lòt gason, egalego.
Men kèk lòt aktivite nou ka òganize pou n ede amelyore sante nan kominote a:
- Fè enfòmasyon gaye toupatou. Chèche fason pou n gaye enfòmasyon sou pwoblèm sante nou rankontre pi plis nan kominote a. Konsa, tout moun ap konprann pwoblèm sa yo pi byen.
- Fòme gwoup solidarite. Tout fanm ki gen menm pwoblèm tankou fanm ki deja sibi kadejak oubyen lòt agresyon, tout fanm k ap bay timoun tete, tout fanm ki enfim, tout travayèz seksyèl yo, ka fòme gwoup solidarite kote youn ap ede lòt pou pwoblèm yo ka jwenn solisyon.
Nan peyi Zimbabwe, paregzanp, yo te kreye yon pwojè ki te rele “Musasa” pou ede tout fanm ki viktim vyolans, sitou sila yo ki sibi vyolans lakay yo. Lalwa pa bay fanm k ap pran move pataswèl nan men mari yo ankenn pwoteksyon. Anpil moun te konn ap repete, wi, se konsa sa te toujou ye, se konsa sa dwe fèt, paske se koutim kominote a. Moun yo te konn di tou kèk kout baton toujou bon pou fè yon fanm rete nan wòl li.
Objektif “Musasa”, se te pou l te rive chanje atitid sa yo, ak zouti edikasyon popilè ansanm ak solidarite l ap bay medam ki sibi vyolans yo. Se konsa, jounen jodi a, “Musasa” òganize tout yon seri aktivite pou montre fanm, gason, pwofesè, etidyan, polisye ak travayè sante ki jan vyolans sou fanm se yon zak ki pa bon. “Musasa” gen pou l konstwi yon kay kote fanm ak timoun ap ka jwenn sekirite lè yo santi yo an danje.- Travay pou plis endepandans. Tout pwojè ki pèmèt medam yo jwenn yon ti demele pou yo antre yon ti kòb, ansanm ak pi bon kondisyon travay ap enteresan anpil, paske pwojè sa yo ka pèmèt fanm yo gen plis endepandans nan desizyon y ap pran. Sa ap ede yo bay tèt yo plis valè, sa vle di y ap renmen pwòp tèt yo pi plis
- Mete anpil pwojè kominotè sou pye. Paregzanp, chèche mwayen pou ede tout fanmi yo jwenn moso manje pou yo manje oubyen chèche mwayen pou regle pwoblèm sanitasyon ak pwoblèm dlo potab nan kominote a..
“Green Belt” nan lang angle vle di: “Senti vèt”. Gen yon mouvman nan peyi Kenya ki pote non sa a. Mouvman sa a antre yon bann medam nan aktivite plante epi pwoteje pye bwa. Operasyon sa a pwoteje tè yo kont ewozyon epi li pèmèt moun jwenn kèk ti moso bwa pou yo kwit manje. Siksè medam yo ranpòte nan travay pwoteksyon anviwonman an ak nan distribisyon ti moso bwa bay fanmi yo, fè jounen jodi a, yo gen konfyans nan tèt yo e yo jwenn mwayen pou yo viv.
Tankou yon manm “Green Belt” di: “Nan koupe bwa tout lasent jounen pou n fè dife, forè nou yo te kòmanse depafini. Nou reyini chak semenn pou nou sanble semans, mete nan sachè, fè kloti epi swen ti pyebwa nan pepinyè nou. Nou pale sou enpòtans anviwonman ak gwoup yo ansanm ak timoun lekòl yo. Konsa n ap ede tèt nou epi n ap fè anviwonman an vin pi anfòm.”
Yon senp ti jefò ki pa koute prèske anyen ka chanje anpil bagay
Lè w fèk ap gade yon pwoblèm, anpil fwa w ap wè l difisil anpil. Men, an reyalite, san gwo depans, kominote yo gen dwa fè anpil chanjman. Paregzanp, men kèk lide nou ka jwenn nan liv sa a sou prevansyon ak solisyon pwoblèm sante fanm:
- kòmanse yon pwojè recho nan kominote a. Anpil fwa, medam yo konn soufri ak pwoblèm enfeksyon nan poumon, pwoblèm doulè nan do epi yap mache kankannen nan dife. Gen yon seri ti recho bon mache, san danje, ki boule mwens chabon, ki bay mwens lafimen. Lè n itilize ti recho sa yo, n ap fè prevansyon kont pwoblèm nou sot di yo.
- òganize yon sistèm anbilans. Anpil fanm mouri akòz konplikasyon nan gwosès, akouchman ak avòtman nan move kondisyon. Nou p ap gen ka lanmò sa yo, si n rive mennen medam yo lopital rapidman.
- depistaj kansè san gwo depans ka anpeche anpil fanm mouri ak kansè nan kòl matris ak kansè nan tete. Yo pi fasil trete yon kansè, lè yo dekouvri l bonè.
- ede tout fanm jwenn sèvis planin familyal ak swen prenatal san pwoblèm. Si n rive fè sa, n ap rive anpeche anpil fanm mouri akòz konplikasyon nan gwosès, akouchman ak avòtman nan move kondisyon.
- bay travayè sante yo fòmasyon sou kesyon sante fanm. Fòk yo konn fè egzamen basen, Pap tèst, enspeksyon vizyèl, aspirasyon aspiratè manyèl, egzamen tete ak akonpayman sikolojik. Yo ta dwe konnen ki jan pou yo sèvi ak medikaman nan sa ki gen pou wè ak sante fanm.
Travay pou gen chanjman nan peyi nou
Si w pote kole ak lòt gwoup k ap goumen toupatou nan peyi a, w ap jwenn amelyorasyon pou sante pa w epi w ap ede anpil lòt fanm jwenn amelyorasyon pou sante pa yo tou. Nan tèt ansanm, nou ka fòse gouvènman peyi a bay fanm ak sante fanm anpil enpòtans. Paregzanp, gwoupman kominotè yo ka fè presyon sou gouvènman peyi a pou l jije epi kondane vakabon ki ap fè kadejak ak lòt move zak sou fanm. Nou ka egzije tou pou gouvènman an konstwi klinik kote avòtman fèt nan bon kondisyon. Nou ka mande tou, pou yo vote lwa ki pèmèt fanm posede oubyen eritye yon pwopriyete – konsa fanm p ap oblije depann de gason.
Anpil fanm ak anpil gason ap goumen pou gouvènman peyi yo ka:
- mete aparèy ak enstriman nan klinik andeyò, epi bay travayè sante yo fòmasyon pou fanm ka rale yon souf ak pwoblèm sante ki frape yo pi plis yo.
- peye pou moun - sitou fanm - ki soti andeyò oubyen nan bidonvil yo ka al pran fòmasyon nan domèn lasante. Konsa, yon jou, p ap manke travayè sante ki gen bon jan fòmasyon.
- anpeche konpayi yo andomaje anviwonman an epi anpeche yo fè reklam pou pwodui ki pa bon pou lasante.
- fòse konpayi yo ba fanm ak gason bon jan kondisyon travay epi peye yo kòmsadwa.
- fè pwodiksyon manje pou peyi a vin pi fasil pase pwodiksyon manje pou lòtbòdlò (ekspòtasyon).
- distribiye tè ki vid yo ba tout moun yo te fòse kite zòn lakay yo.
Se pou nou gen plis pouvwa sou pwòp sante nou
Menm jan sante fanm vle di plis bagay pase sante matènèl, li gen plis siyifikasyon tou pase kesyon jwenn swen sante a. Pou yo viv an sante toutbon, fanm dwe gen chans pou yo pran tout desizyon ki bon pou sante yo. Yo bezwen jwenn pòsyon pa yo nan resous ki egziste nan kominote yo ak richès ki egziste sou latè.
Lè n fè tèt ansanm ak lòt fanm ak lòt gason toupatou k ap goumen pou lasante, n ap ka jwenn yon chans pou nou viv an sante, pou nou jwi lavi nou nètalkole san maladi, san doulè, san laperèz.