Hesperian Health Guides
Sistèm sante a
Travayè sante kominote
Kèk kominote gen bon travayè sante ki gen bon jan fòmasyon ak konpetans. Anpil fwa, travayè sante sa yo travay nan klinik kominotè ak nan sant sante. Men genyen tou ki pa travay la. Gen travayè sante kominotè ki te resevwa fòmasyon lekòl, gen lòt ki pa t gen chans sa a. Men lè yo travay nan tèt kole ak moun k ap viv nan kominote yo, yo ka bay gwo kout men nan prevansyon kont maladi moun trape pi anpil fwa yo. Yo ka ede moun yo trete pwoblèm sante yo genyen, anvan pwoblèm sa yo vin pi grav. Yon travayè sante ka resevwa fòmasyon pou l bay menm sèvis ak yon pòs sante.
Pòs sante yo
Nan anpil kominote, gen pòs sante. Gen kote yo rele yo klinik oubyen sèvis sante matèno-enfantil. Yon pòs sante dwe bay:
- Enfòmasyon sou lasante, pou tout moun ka pran pi bon desizyon pou sa k gen rapò ak sante yo.
- Vaksinasyon / iminizasyon ki ka anpeche anpil maladi antre sou moun, tankou: tetanòs, lawoujòl, difteri, koklich, polyo, tibèkiloz, saranpyon ak epatit.
- Swen pou fanm ansent (swen prenatal) ki ka ede yon fanm dekouvri epi trete pwoblèm li oubyen pwoblèm timoun nan genyen, anvan pwoblèm sa yo vin pi grav.
- Sèvis ak materyèl pou planin familyal. Planin familyal ka sove anpil vi: sa pèmèt medam yo met kontwòl sou kantite pitit y ap fè; sa ede yo tou kite yon valè tan pase apre chak akouchman.
- Egzamen medikal ki pèmèt moun dekouvri epi trete pwoblèm tankou anemi (lè san an pòv), tansyon, e kèk fwa, pwoblèm maladi seksyèlman transmisib yo (MST).
Sant sante yo
Sant sante yo bay yon nivo swen mwayen. Nou jwenn yo nan pi gwo bouk yo. Konsa, moun k ap viv nan kominote ki pi pre yo ka ale nan sant sante sa yo. Alòske, yo bay tout sèvis yon pòs sante founi, e yo ka gen, anplis, kèk kabann kote moun ka kouche pou yo resevwa swen.
Sant sante yo pi vit gen enfimyè ak doktè kalifye pase pòs sante yo. Yo pi vit resevwa anpil moun, doktè yo ak mis yo gen dwa pa tèlman abitye ak moun yo bay swen yo.
Gen kèk sant sante ki gen laboratwa ak materyèl espesyal. Sa vle di yo ka fè analiz pou yo ka bay enfòmasyon sou kòz yon pwoblèm sante. Men anpil fwa yon moun ka blije ale lopital pou l fè analiz.
Lopital yo
Nou jwenn lopital nan ti vil oubyen nan gwo vil yo. Ladan yo, nou jwenn anpil doktè, anpil mis, ak ekipman espesyal pou tretman maladi grav. Yon moun ki malad grav ka bezwen al lopital pou l trete maladi a.
Yon fanm ka bezwen al lopital pou:
- pwoblèm ki pa ka trete lòt kote.
- konplikasyon nan akouchman oubyen avòtman.
- ka ijans, tankou yon gwosès k ap devlope andeyò matris la (nan youn nan twonp yo).
- pwoblèm sante ki egzije operasyon.
Nenpòt kote w al chèche laswenyay, yo dwe trete w ak respè:
Tout moun ki enterese nan sante dwe fè tout sa yo kapab pou bay moun:
- Dwa pou yo jwenn lasante. Tout moun ta dwe jwenn swen sante, lè yo bezwen. Pèsonn pa ta sipoze konsidere ki kote w rete, konbyen lajan ou genyen, nan ki relijyon ou ye, ki pozisyon ou genyen nan kominote a, ki koulè po w, ki konviksyon politik ou genyen, oubyen ki kalte pwoblèm sante ou genyen.
- Enfòmasyon. Yo ta dwe bay malad la tout enfòmasyon sou pwoblèm li genyen a, ansanm ak kisa chak tretman vle di nan ka pa l la. Moun k ap ba w laswenyay la dwe fè jefò pou fè w konprann kisa w bezwen pou w vin pi byen epi kijan ou ka anpeche pwoblèm nan tounen sou ou, apre tretman an.
- Dwa pou yo chwazi. Ou ta sipoze gen dwa chwazi si w ap aksepte oubyen si w pa paksepte tretman an. Ou ta sipoze gen dwa chwazi kijan w ap resevwa tretman an ansanm ak kote ou vle pran tretman sa a.
- Sekirite. Ou ta dwe jwenn enfòmasyon ou bezwen pou w ka evite move konsekans oubyen rezilta danjere tretman an ka genyen. Yo ta dwe di w tou kijan pou eseye evite move pwoblèm sante ki ka atake w ankò.
- Respè. Yo ta dwe toujou trete w ak respè, ak koutwazi.
- Respè pou vi prive w.Pèsonn pa fèt pou l koute sa w ap di yon doktè, yon mis oubyen lòt travayè sante. Pwofesyonèl sante sa yo pa gen dwa rakonte lòt moun sa yo pale avè w. Konsiltasyon yo ta dwe fèt yon jan pou ankenn moun pa pran jòf sou kò w. Si gen lòt moun ki dwe la, yo ta dwe di w ki moun yo ye e pou kisa yo blije la. Si w pa vle moun yo rete, ou gen dwa mande yo pou yo soti.
- Konfò. Ou ta dwe alèz pandan yon konsiltasyon. Yo ta dwe mete w chita yon bon kote e yo pa ta dwe fè w tann twòp.
- Suivi. Si w bezwen, ou ta sipoze gen dwa tounen kote menm doktè a (oubyen menm mis la osinon menm travayè sante a). Oubyen fòk ou ka jwenn yon kopi dosye w pou w al wè yon lòt doktè (oubyen menm mis la osinon menm travayè sante a).